წმინდა ნიკოლოზის სასწაული, რომელიც უკვე 1700 წელია გრძელდება და მომლოცველებს დღესაც აოცებს. 

Detected Manipulations & Suggested Changes

Sensationalism

ინფორმაციის გადაჭარბებულად, ემოციურად ან დრამატულად წარდგენა, რათა გაძლიერდეს შთაბეჭდილება.

სათაური: „წმინდა ნიკოლოზის სასწაული, რომელიც უკვე 1700 წელია გრძელდება და მომლოცველებს დღესაც აოცებს“. ასევე ტექსტში: „... კვლავ აოცებს მსოფლიოს.“ ეს ფორმულირებები ქმნის შთაბეჭდილებას, რომ არსებობს ერთმნიშვნელოვნად დადასტურებული, უწყვეტი „სასწაული“, რომელიც „მსოფლიოს აოცებს“, მაშინ როცა რეალურად საუბარია კონკრეტული რელიგიური ტრადიციისა და რწმენის შესახებ, რომელსაც სკეპტიკური და ბუნებრივი ახსნებიც აქვს.

3 suggestions

სათაური გადააკეთდეს ნეიტრალურად, მაგალითად: „წმინდა ნიკოლოზის რელიკვიებთან დაკავშირებული ტრადიცია, რომელიც უკვე 1700 წელია გრძელდება“ ან „წმინდა ნიკოლოზის რელიკვიები და მათთან დაკავშირებული სასწაულის რწმენა“.

ფრაზა „კვლავ აოცებს მსოფლიოს“ შეცვალოს უფრო ზუსტი ფორმულირებით, მაგალითად: „მომლოცველებს კვლავ იზიდავს“ ან „მორწმუნეებისთვის კვლავ განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ინარჩუნებს“.

სიტყვა „სასწაული“ სათაურსა და ტექსტში ჩასვას კონტექსტში, რომ ეს არის მორწმუნეთა აღქმა, მაგალითად: „მორწმუნეთა მიერ სასწაულად მიჩნეული ფენომენი“.

Misleading headlines

სათაური ქმნის შთაბეჭდილებას, რომელიც უფრო კატეგორიულია ან სენსაციური, ვიდრე სტატიის შინაარსი ამართლებს.

„სასწაული, რომელიც უკვე 1700 წელია გრძელდება“ – სათაური მკითხველს წინასწარ აწვდის დასკვნას, რომ ეს არის რეალური, უწყვეტი სასწაული, მაშინ როცა ტექსტში თავად აღინიშნება, რომ არსებობს ბუნებრივი ახსნის ჰიპოთეზა (კონდენსატი) და სამეცნიერო კვლევა, რომელმაც სითხე წყლად დაახასიათა.

3 suggestions

სათაურში დაამატოს განმარტება, რომ ეს არის რწმენით აღქმული მოვლენა, მაგალითად: „მორწმუნეთა მიერ სასწაულად მიჩნეული ფენომენი, რომელიც 1700 წელია ტრადიციად გრძელდება“.

თავიდან აიცილოს დროის ხაზის აბსოლუტური ფორმულირება („1700 წელია გრძელდება“), ან განამტკიცოს იგი ახსნით: „1700 წელია, რაც წმინდა ნიკოლოზის რელიკვიებთან დაკავშირებული ტრადიცია არსებობს“.

სათაურში არ გამოიყენოს „მსოფლიოს აოცებს“, თუ სტატია არ აჩვენებს, რომ ეს გლობალური, ფართოდ აღიარებული შოკის/გაოცების ფაქტია; შეცვალოს უფრო ზუსტი ფორმით, მაგალითად: „მომლოცველებს დღემდე აოცებს“ ან „მორწმუნეებისთვის დღემდე განსაკუთრებულია“.

Appeal to emotion

ემოციური, სასწაულზე და სიწმინდეზე ორიენტირებული ფორმულირებები, რომლებიც მკითხველის ემოციურ რეაქციას ამძაფრებს და არა კრიტიკულ შეფასებას.

„სასწაული, რომელიც უკვე 1700 წელია გრძელდება“, „კრიპტაში წყლის ბუნებრივი შეღწევა შეუძლებელია“, „თავად ძვლები ‘ოფლიანობდნენ’“ – ეს ფრაზები ემოციურად წარმოაჩენს მოვლენას, განსაკუთრებით მაშინ, როცა „შეუძლებელია“ და „ოფლიანობდნენ“ გადმოცემის დონეზეა, მაგრამ ფორმულირებულია ისე, თითქოს ფაქტობრივი დასკვნაა. ასევე: „მორწმუნეები მას კვლავ მანანას სამკურნალო ძალას მიაწერენ“ – აქ ემოციური ელემენტი ნაკლებია, მაგრამ სასწაულის კონტექსტი მაინც არ არის მკაფიოდ გამიჯნული რწმენისგან.

3 suggestions

ფრაზა „კრიპტაში წყლის ბუნებრივი შეღწევა შეუძლებელია“ გადააკეთოს ასე: „მორწმუნეთა თქმით, კრიპტაში წყლის ბუნებრივი შეღწევა შეუძლებელია“, ან „ეკლესიის წარმომადგენლები ამტკიცებენ, რომ...“.

„თავად ძვლები ‘ოფლიანობდნენ’“ – მიუთითოს, რომ ეს არის გადმოცემა/მოწმობების აღწერა: „გადმოცემით, ექსჰუმაციისას დამსწრეები ამტკიცებდნენ, რომ ძვლები თითქოს ‘ოფლიანობდნენ’“.

სასწაულთან დაკავშირებულ ყველა მტკიცებას თან დაურთოს, რომ ეს არის რწმენით აღქმული ინტერპრეტაცია და არა მეცნიერულად დადასტურებული ფაქტი.

Unsubstantiated claims

მტკიცებები, რომლებიც წარმოდგენილია ფაქტის ტონით, მაგრამ არ ახლავს წყარო, მონაცემი ან განმარტება, რომ ეს არის რწმენა/გადმოცემა.

1) „კრიპტაში წყლის ბუნებრივი შეღწევა შეუძლებელია.“ – არ არის განმარტებული, ვინ და როგორ შეისწავლა ეს, არის თუ არა ინჟინერული/გეოლოგიური დასკვნა. 2) „თავად ძვლები ‘ოფლიანობდნენ’, რის გამოც ის ტილოც კი დასველდა, რაშიც რელიკვიები იყო შეფუთული.“ – ეს გადმოცემაა, მაგრამ ტექსტში არ არის მკაფიოდ აღნიშნული, რომ ეს არის მხოლოდ მონათხრობი და არა დოკუმენტირებული სამეცნიერო დაკვირვება. 3) „... კვლავ აოცებს მსოფლიოს.“ – არ არის განმარტებული, რას ნიშნავს „მსოფლიოს“ დონეზე აოცება (გლობალური კვლევები? მედიის მასშტაბური გაშუქება? მხოლოდ მომლოცველთა წრე?).

3 suggestions

ფრაზებს დაუმატოს წყაროს ტიპი: „ეკლესიის წარმომადგენლების თქმით...“, „გადმოცემით...“, „ზოგი მორწმუნე ამტკიცებს, რომ...“.

თუ არსებობს კონკრეტული კვლევა ან ტექნიკური დასკვნა კრიპტის სტრუქტურაზე, მიუთითოს ავტორი, წელი ან ინსტიტუცია; თუ არა – მკაფიოდ თქვას, რომ ეს არის რწმენით გამოთქმული მოსაზრება.

„კვლავ აოცებს მსოფლიოს“ შეცვალოს უფრო ზუსტი ფორმულირებით, მაგალითად: „მომლოცველებს კვლავ აოცებს“ ან „მორწმუნეთა შორის განსაკუთრებულ ინტერესს იწვევს“.

Appeal to authority

ავტორიტეტული ჯგუფის (ეკლესია, მორწმუნეები) პოზიციის გამოყენება, როგორც ფაქტობრივი დასკვნის საფუძველი, დამატებითი არგუმენტაციის გარეშე.

„ეკლესიის წარმომადგენლების თქმით ეს შემთხვევა რელიკვიების ნამდვილობას ადასტურებდა, თავად იდუმალ სითხეს კი ‘წმინდა ნიკოლოზის მანანა‘ ეწოდა.“ – ეკლესიის შეფასება მოყვანილია, როგორც საკმარისი დასკვნა „ნამდვილობის“ დასამტკიცებლად, თუმცა არ არის განმარტებული, რა კრიტერიუმებით ან მეთოდებით ხდება ეს დადასტურება. „მორწმუნეები ამტკიცებენ, რომ კრიპტაში წყლის ბუნებრივი შეღწევა შეუძლებელია.“ – აქაც ავტორიტეტი (მორწმუნეთა ჯგუფი) გამოიყენება, რათა ბუნებრივი ახსნა ნაკლებად დამაჯერებლად გამოჩნდეს, თუმცა არ არის ტექნიკური არგუმენტები მოყვანილი.

3 suggestions

ეკლესიისა და მორწმუნეთა განცხადებები მკაფიოდ წარმოაჩინოს, როგორც რწმენაზე დაფუძნებული ინტერპრეტაციები, არა როგორც ფაქტობრივი დასკვნები. მაგალითად: „ეკლესიის წარმომადგენლები თვლიან, რომ...“ ან „მათი რწმენით, ეს ადასტურებს...“.

თუ ტექსტი სურს იყოს უფრო ობიექტური, ეკლესიის განცხადებებს დაუპირისპიროს ან გვერდით მიუთითოს დამოუკიდებელი ექსპერტების ან მეცნიერების შეფასებები (მაგ. არქეოლოგები, ინჟინრები, ფიზიკოსები).

„ნამდვილობას ადასტურებდა“ შეცვალოს ნეიტრალური ფორმით: „ეკლესიის წარმომადგენლებმა ეს შემთხვევა რელიკვიების ნამდვილობის ნიშნად შეაფასეს“.

Unbalanced reporting

ერთ მხარეს (აქ – სასწაულის რწმენას) მეტი ნარატიული სივრცე და ემოციური ძალა ეძლევა, ვიდრე მეორე მხარეს (ბუნებრივ/სამეცნიერო ახსნას).

სტატია დეტალურად აღწერს სასწაულის ტრადიციას, რიტუალს, მორწმუნეთა რწმენას, გადმოცემებს („ოფლიანობდნენ“, „კრიპტაში წყლის შეღწევა შეუძლებელია“), ხოლო სკეპტიკოსების პოზიცია მხოლოდ მოკლედ არის ნახსენები: „სკეპტიკოსები ვარაუდობენ, რომ მანანა შესაძლოა უბრალოდ კონდენსატი იყოს...“. სამეცნიერო კვლევა მოხსენიებულია მხოლოდ ერთ წინადადებაში („ბარის უნივერსიტეტში ჩატარებულმა მეცნიერულმა კვლევამ დაადგინა, რომ იგი წყალია“), მაგრამ არ არის განმარტებული მეთოდოლოგია, ავტორები, დასკვნების დეტალები. ამით სასწაულის ნარატივი უფრო ძლიერად და ემოციურად არის წარმოდგენილი, ვიდრე ბუნებრივი ახსნა.

3 suggestions

სკეპტიკოსების და მეცნიერების პოზიციას დაუთმოს მეტი სივრცე: ახსნას, როგორ შეიძლება წარმოიქმნებოდეს კონდენსატი, რა პირობებია კრიპტაში, არის თუ არა მსგავსი ფენომენები სხვა რელიკვიებთან.

მეცნიერული კვლევის შესახებ მიუთითოს მეტი დეტალი (წელი, ავტორები, გამოყენებული მეთოდები), რათა მკითხველმა უკეთ გაიგოს, რა არის დადასტურებული.

ტექსტში მკაფიოდ გამოყოს რწმენით აღქმული ინტერპრეტაციები და სამეცნიერო ახსნა, მაგალითად: ცალკე აბზაცები „მორწმუნეთა ხედვა“ და „სამეცნიერო ახსნა“.

Narrative fallacy

ცალკეული ფაქტების დაკავშირება ერთიან, სასწაულის ნარატივად ისე, რომ მიზეზ-შედეგობრივი კავშირები არ არის მკაფიოდ დასაბუთებული.

ტექსტი ერთმანეთთან აკავშირებს: ძვლების ტენიანობას, სითხის არსებობას, ტკბილი სურნელის მქონე მირონს, მორწმუნეთა რწმენას, რომ ეს სამკურნალო მანანაა, და ისტორიულ გადმოცემებს. ამ ყველაფრისგან იქმნება ერთიანი „სასწაულის“ ისტორია, თუმცა მკითხველისთვის ნაკლებად არის გამიჯნული, რომ ეს არის ნარატივი და არა მკაცრად დადასტურებული მიზეზობრივი ჯაჭვი.

3 suggestions

ყოველ ფაქტობრივ აღწერას (მაგ. „სითხე აღმოჩნდა წყალი“) მკაფიოდ დაუპირისპიროს, რომ სასწაულად აღქმა არის ინტერპრეტაცია, არა აუცილებელი დასკვნა.

ნარატივში გამოიყენოს დამაკავშირებელი ფრაზები, რომლებიც მიუთითებს, რომ ეს არის რწმენით შექმნილი ისტორია: „ლეგენდის თანახმად“, „გადმოცემით“, „მორწმუნეები თვლიან, რომ...“.

არ დაუკავშიროს ავტომატურად სითხის არსებობა სამკურნალო ძალას; მიუთითოს, რომ სამკურნალო ძალა მიეწერება რწმენით, ხოლო სამეცნიერო თვალსაზრისით ეს უბრალოდ წყალია.