“Propiska” oddiy ro‘yxatmi yoki hayotni belgilovchi qoida?. 

Detected Manipulations & Suggested Changes

Biased language

Muayyan tizim yoki siyosatni baholovchi, salbiy yoki ijobiy konnotatsiyaga ega so‘z va iboralardan foydalanish.

1) "Ba’zan bir hujjat inson hayotini o‘zgartirib yuboradi... ‘Propiska’ ana shunday tushuncha. Kimdir uchun bu oddiy rasmiyatchilik, boshqalar uchun esa yillar davomida muammo bo‘lib kelgan tizim." Bu yerda propiska "yillar davomida muammo" sifatida ta’riflanadi, lekin bu baho uchun aniq statistik yoki keng qamrovli dalillar keltirilmaydi. 2) "Bu esa ularning va farzandlarining ta’lim va tibbiy xizmatlardan foydalanish huquqini cheklaydi." (Qozog‘iston bo‘limi) 3) "Natijada ish izlab Toshkentga kelgan ko‘plab odamlar qonuniy maqomsiz qolgan. Bu esa ularning va farzandlarining ta’lim olish hamda tibbiy xizmatlardan foydalanish huquqini cheklagan." (O‘zbekiston bo‘limi) Bu jumlalar tizimning salbiy oqibatlarini ta’kidlaydi, lekin aniq raqamlar yoki manbalar bilan to‘liq mustahkamlanmagan.

3 suggestions

Baholovchi iboralarni neytrallashtirish: masalan, "yillar davomida muammo bo‘lib kelgan tizim" o‘rniga "yillar davomida bahs-munozaralarga sabab bo‘lgan tizim" kabi ifodadan foydalanish.

"Bu esa ularning ... huquqini cheklaydi" kabi jumlalarga manba yoki statistik ma’lumot qo‘shish: masalan, "[manba nomi] ma’lumotlariga ko‘ra, ro‘yxatsiz yashovchilar orasida ta’lim va tibbiy xizmatlardan foydalanish darajasi pastroq".

Salbiy ta’sirlar bilan bir qatorda, tizim tarafdorlari keltiradigan dalillar (masalan, xavfsizlik, resurslarni rejalashtirish) ham qisqacha tilga olinishi mumkin.

Unbalanced reporting

Bir tomonni dalillari va nuqtai nazari bilan batafsil yoritib, boshqa tomonni deyarli yoki umuman ko‘rsatmaslik.

Maqolada propiska tizimining tarixiy kelib chiqishi va turli davlatlardagi bekor qilinishi batafsil yoritilgan, ko‘p joyda erkin harakatlanish huquqi va inson huquqlari nuqtai nazari ta’kidlanadi. Biroq propiska yoki qat’iy ro‘yxatga olish tizimini qo‘llab-quvvatlovchi dalillar (masalan, jinoyatchilikni nazorat qilish, infratuzilmani rejalashtirish, soliq bazasini aniqlash) deyarli tilga olinmagan. Natijada o‘quvchi tizimning salbiy jihatlarini ko‘proq eshitadi, ijobiy deb ko‘riladigan jihatlar esa ko‘rsatilmaydi.

3 suggestions

Har bir davlat bo‘limida (Rossiya, Qozog‘iston, O‘zbekiston va boshqalar) propiska yoki ro‘yxatga olish tizimini himoya qiluvchi rasmiy pozitsiya yoki ekspert fikridan qisqa iqtibos keltirish.

Masalan: "Hukumat vakillariga ko‘ra, ro‘yxatdan o‘tish tizimi aholi migratsiyasini hisobga olish va ijtimoiy xizmatlarni rejalashtirish uchun zarur" kabi muvozanatlashtiruvchi jumlalar qo‘shish.

Xulosa qismida ham: "Tizim tanqidchilari uni inson huquqlarini cheklaydi deb hisoblashsa, tarafdorlari esa xavfsizlik va resurslarni boshqarish nuqtai nazaridan zarur deb biladi" kabi ikki tomonlama ta’rif berish.

Cherry-picking data / Omission of key information

Faqat ma’lum faktlar yoki misollarni tanlab, boshqa muhim ma’lumotlarni chetda qoldirish.

Qozog‘iston va O‘zbekiston bo‘limlarida asosan kambag‘al hududlar aholisi, ro‘yxatsiz yashash, ta’lim va tibbiy xizmatlardan cheklanish kabi salbiy oqibatlar tilga olinadi. Biroq: - Qozog‘istonda ro‘yxatga olish tizimining rasmiy maqsadlari, hukumatning bu boradagi izohlari yoki ijobiy deb ko‘riladigan natijalar keltirilmagan. - O‘zbekiston bo‘limida Human Rights Watch hisobotidan tanlab olingan salbiy jihatlar bor, lekin hukumatning rasmiy pozitsiyasi, islohotlar sabablari yoki tizimni himoya qiluvchi dalillar batafsil berilmagan.

3 suggestions

Qozog‘iston bo‘limiga hukumat qarorlaridan yoki rasmiy bayonotlardan qisqa iqtibos qo‘shish: ro‘yxatga olish tizimining maqsadi va kutilgan foydasi haqida.

O‘zbekiston bo‘limida Human Rights Watch bilan bir qatorda, rasmiy davlat organlari yoki mahalliy ekspertlarning fikrini ham keltirish.

Salbiy oqibatlar tilga olingan joylarda, imkon qadar statistik ma’lumotlar (foizlar, sonlar, davrlar) bilan dalillarni to‘ldirish yoki "inson huquqlari tashkilotlari ta’kidlashicha" kabi aniq atribusiya bilan cheklash.

Appeal to authority

Muayyan fikrni asosan obro‘li tashkilot yoki shaxs nomi bilan asoslash, dalillarni yetarlicha ochib bermasdan.

"Human Rights Watch tashkiloti hisobotiga ko‘ra, O‘zbekiston sovet davridan propiska tizimini meros qilib olgan... Natijada ish izlab Toshkentga kelgan ko‘plab odamlar qonuniy maqomsiz qolgan. Bu esa ularning va farzandlarining ta’lim olish hamda tibbiy xizmatlardan foydalanish huquqini cheklagan." Bu yerda Human Rights Watch obro‘li manba sifatida keltiriladi va uning xulosalari qabul qilinadi, lekin hisobotning aniq raqamlari, metodologiyasi yoki qarama-qarshi fikrlar ko‘rsatilmaydi.

3 suggestions

Human Rights Watch hisobotidan aniq raqamlar yoki misollar keltirish (masalan, "hisobotda falon yilda faloncha kishi ro‘yxatsiz yashagani qayd etilgan").

Hisobot nomi, yili va havola (agar onlayn versiya bo‘lsa)ni ko‘rsatish, shunda o‘quvchi manbani tekshirishi mumkin bo‘ladi.

Agar mavjud bo‘lsa, O‘zbekiston hukumati yoki boshqa mustaqil manbalarning bu masala bo‘yicha pozitsiyasini ham qisqacha keltirish, shunda faqat bitta avtoritetga tayanib qolish kamayadi.

Oversimplification

Murakkab ijtimoiy-siyosiy tizimlarni juda soddalashtirib, ko‘p omilli jarayonlarni bitta sabab yoki oqibatga bog‘lab ko‘rsatish.

Bir necha joyda propiska yoki ro‘yxatga olish tizimi bevosita ta’lim va tibbiy xizmatlardan foydalanish huquqini cheklaydi, degan bog‘liqlik berilgan: - "Bu esa ularning va farzandlarining ta’lim va tibbiy xizmatlardan foydalanish huquqini cheklaydi." (Qozog‘iston) - "Bu esa ularning va farzandlarining ta’lim olish hamda tibbiy xizmatlardan foydalanish huquqini cheklagan." (O‘zbekiston) Aslida bu jarayonlarda boshqa omillar (iqtisodiy ahvol, mahalliy siyosat, infratuzilma, korrupsiya va h.k.) ham rol o‘ynashi mumkin, lekin matnda bu murakkablik ochib berilmagan.

3 suggestions

Sabab-oqibat bog‘liqligini yumshatish: masalan, "Bu esa, boshqa omillar bilan birga, ularning va farzandlarining ta’lim va tibbiy xizmatlardan foydalanish imkoniyatlarini cheklashi mumkin" kabi ifodadan foydalanish.

Agar mavjud bo‘lsa, boshqa omillarni ham qisqacha tilga olish: iqtisodiy tengsizlik, infratuzilma yetishmasligi va boshqalar.

Murakkab jarayonlar haqida gapirganda, "tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki" yoki "inson huquqlari tashkilotlari fikricha" kabi atribusiya bilan, soddalashtirilgan qat’iy hukm o‘rniga ehtiyotkorroq til ishlatish.